ه گزارش مشرق، آنچه در ادامه می‌خوانید، گزارشی است که شما را با یکی از مهمترین اما گمنام‌ترین عملیات‌های دوران دفاع مقدس آشنا می‌کند؛ عملیاتی به‌نام مبارک «امام مهدی(عج)».

زمستان 59 به روزهای پایانی‌اش نزدیک میشد. ایران روزهای سخت و پراضطرابی را تجربه می‌کرد. چندماهی از ورود ارتش عراق به خوزستان می‌گذشت و اخبار امیدوار کنند? چندانی از میادین نبرد به‌گوش نمی‌رسید. بعثی‌ها خرمشهر را اشغال و آبادان را محاصره کرده بودند. شهرهای دشت‌آزادگان هم وضعیت مطلوبی نداشتند. بستان همان روزهای نخست شعله‌ور شدن آتش جنگ به اشغال دشمن درآمد و هویزه در دیماه به‌دست آنها افتاد. ارتش صدام پس از تسلط بر هویزه تمام ساختمان‌های آن را تخریب کرد و شهر به یک ویرانه تبدیل شد. با این وجود مردم و رزمنده‌ها از همان مهرماه با تمام توان شهر را حفظ نمودند و اجازه ندادند سوسنگرد که فاصل? زیادی با بستان و هویزه ندارد به دست دشمن بیفتد. درواقع پای ارتش صدام به سوسنگرد رسید امّا نیروهای مردمی و نظامی ایران خیلی زود با حماسه‌ای کم‌نظیر و ماندگار شهر را پس گرفتند.

مسیر چذابه-سوسنگرد-اهواز یکی از محورهای هجوم بعثی‌ها برای اشغال اهواز بود امّا علیرغم حملات چندباره با مقاومت جدّی و سرسختان? رزمنده‌های ایرانی مواجه شدند و برنام? عبورشان از سوسنگرد ناکام ماند.

حالا بعد از چیزی نزدیک به پنج‌ماه بچه‌ها با طراحی عملیاتی به‌نام مبارک «امام مهدی(عج)» خودشان را آماده می‌کردند برای برگرداندن ورق جنگ. یعنی بیرون آمدن از لاک دفاعی و حمله به دشمن. اید? این عملیات در راستای اندیشه‌های حسن باقری مسئول اطلاعات ستاد عملیات جنوب سپاه شکل گرفت که می‌گفت سپاه باید از شبیخون زدن فراتر برود و وارد مرحل? طراحی عملیات‌های هدفمند و بزرگ بشود. از سوی دیگر رزمنده‌ها بیشتر از این نمی‌توانستند رکود چندماهه جنگ و حضور متجاوزین در جبه? سوسنگرد را تحمل کنند. قطعاً پیروزی چنین طرحی قادر بود علاوه بر حفظ منطقه و تأمین امنیت شهر، خودباوری و روحی? رزمنده‌ها را هم بالا ببرد.

عراقی‌ها در غرب سوسنگرد خط پدافندی تشکیل داده بودند. پاسدارهای مدافع شهر برای عقب‌راندن و ضربه زدن به دشمن روش‌های کلاسیک جنگ را گذاشتند کنار و رفتند به سراغ تاکتیک‌های ابتکاری و چریکی. آنها پس از تحلیل شرایط شش ماه گذشت? جنگ به این نتیجه رسیدند که با یک عملیات محدود غیرکلاسیک دشمن را غافلگیر کنند. طراحی چنین عملیاتی در آن روزهای پرالتهاب، شجاعت و امیدواری بالایی نیاز داشت؛ چیزی که در وجود بچه‌های سپاه به وفور دیده می‌شد. حرکت مخفیانه به سمت دشمن دغدغ? مهم پاسدارها بود که برای رفع آن اقدام به حفر کانال نمودند؛ کانالهایی که با سختی و دشواری زیاد به‌وسیل? بیل و کلنگ کنده شدند.

استاد شهید آقا سیدمرتضی آوینی در مستند یادی از گذشت? جنگ تلاش رزمنده‌ها برای احداث کانال‌های عملیات امام مهدی(عج) را اینگونه توصیف کرده‌اند: «روزها و روزها، یک کار مداومِ یکنواخت و بسیار دشوار. اگر انسان آفاق لایتناهای امیدبخش آن سوی وجود محدود خویش را در نیابد، هرگز نخواهد توانست این‌همه صبورانه، روزها و روزها، تنها کلنگ بزند و خاک‌ها را با بیل بیرون بریزد و بعد باز هم کلنگ بزند و آن‌گاه خاک‌ها را بیرون بریزد و باز هم...»

حفر کانال تنها اقدام خلاقان? رزمنده‌ها برای این عملیات نبود. تخریب پل جاد? سوسنگرد-بستان در همان روزهای اشغال و آزادسازی، مانع و مشکل اصلی اجرای عملیات به‌حساب می‌آمد. مشکلی که با درایت و توانمندی «فتح‌الله همّتی» مشهور به دایی همّتی برطرف شد. دایی نجّار زبردست برودجردی بعد از هجوم سراسری بعثی‌ها خودش را به خوزستان رساند تا نقشی در دفاع از مملکت و انقلاب داشته باشد. یک شعبه از رودخان? کرخه در شمال سوسنگرد جدا شده و از غرب شهر می‌گذشت. تا آنموقع رزمنده‌ها برای عبور از عرض 85 متری رودخانه سوار قایق‌های چوبی می‌شدند که برای حمل? غافلگیران? دویست نفره اصلاً مناسب به‌نظر نمی‌رسید. قرار بود دویست رزمنده مثل برق و باد از روی پل و داخل کانالها بگذرند و بریزند روی سر عراقی‌ها. به‌همین دلیل سرعت حرکت نیروها اهمیّت بالایی در موفقیت نقش? عملیات داشت. همّتی دو ردیف سیم بوکسل از اینطرف رود به آنطرفش کشید و پایه‌های آن را با سیمان محکم کرد. بچه‌ها با قایق سیم‌ها را بردند آن‌سمت رودخانه. همزمان بعثی‌ها منطقه را به توپ بستند. چندنفری از مدافعین شهر زخمی شدند ولی کار متوقف نشد. سیم‌ها که سر جایشان محکم شدند آقای نجار با کمک دیگر رزمنده‌ها تخته‌های سه متری را ابتدا به هم و سپس به سیم‌های بوکسل متصل کرد. برای ثابت ماندن و تکان نخوردن پل هم غواص‌ها آن را با سیم بوکسل چسباندند به کف رودخانه.

کم‌کم همه‌چیز مهیا شد؛ از کانال‌ها گرفته تا پل و نیروهای عمل کننده. تیم‌های شناسایی با رصد اطلاعاتی دشمن فهمیده بودند که عراقی‌ها از خوف شبیخون شبها تا صبح بیدارند و پست‌های نگهبانی صبح‌گاهی آنها هوشیار نیست. به‌همین سبب مقرر شد حمله در ساعات نخست روز انجام شود.

بالأخره در سحرگاه روز بیست و ششم اسفندماه 59 بچه‌های سپاه آماد? انجام عملیات شدند. پیش از شروع نبرد، نافله خواندن و تضرع رزمنده‌ها دیدنی بود چرا که می‌دانستند تمام تدابیر و اقدامات انجام شده بدون توکل به خدای متعال و توسل به حضرات معصومین علیهم‌السلام عقیم و ناقص است. خورشید که کاملاً بالا آمد، نیروهای عمل کننده با سلاح‌های انفرادی و دوشپرتاب آرپیجی از داخل کانالها خودشان را به نزدیکی نیروهای دشمن رساندند. فرماندهی نبرد را عزیز جعفری برعهده داشت. عملیات امام مهدی عجل‌الله تعالی فرجه الشریف رأس ساعت 7:30 دقیقه با رمز «الله‌اکبر» آغاز گردید. طبق برنامه ابتدا توپخان? ارتش به مدّت 15 دقیقه مواضع بعثی‌ها را زیر آتش گرفت و سپس گردان «شهید حسین علم‌الهدی» با استعداد کمتر از 200 رزمنده، زد به دل دشمن. علم‌الهدی و یارانش مدتی قبل از امام مهدی(عج) یعنی شانزدهم دی‌ماه خیلی مظلومانه در حماس? دفاع از شهر هویزه به شهادت رسیدند. غم شهادت آنها داغ سنگینی بر دل مدافعین سوسنگرد گذاشت.

شهید اسحاق عزیزی در میان رزمندگان

نیروها در میدان به اسحاق عزیزی و علیرضا نوری سپرده شدند. اسحاق عزیزی مبتکر و طراح کانال‌های استفاده شده در عملیات هم بود. همه‌چیز طبق برنامه‌های پیش رفت و بچه‌ها عراقی‌ها را غافلگیر نمودند. حدود 140 نفر از سربازان بعثی کشته و زخمی شدند و 60 نفرشان به اسارت پاسدارها درآمدند. اضافه بر این رزمنده‌های گردان شهید علم‌الهدی 30 دستگاه تانک و نفربر، 7 دستگاه خودرو و 2 دستگاه ماشین‌آلات راهسازی دشمن را از بین بردند. تعداد کمی از ادوات زرهی ارتش صدام هم به غنیمت گرفته شد. 20 نفر از رزمنده‌های سپاه پاسداران هم در این نبرد به شهادت رسیدند.

شهید علیرضا نوری

یاران اسحاق عزیزی بعد از وارد کردن ضربه به دشمن مطابق نقش? عملیات عقب‌نشینی کردند و برگشتند به داخل سوسنگرد. این بازگشت هم، توجیه منطقی داشت؛ قاعدتاً نیروهای کم تعداد ایرانی مدت زیادی نمی‌توانستند در برابر لشکر زرهی دشمن دوام بیاورند. به همین سبب و به منظور تکرار نشدن تجرب? تلخ شهادت علم‌الهدی و یارانش، فرماندهان عملیات خیلی سریع نیروهایشان را برگرداندند به نقاط امن شهر. نیروهای عمل کننده با لب‌های خندان و چشم‌های خوشحال خودشان را رساندند به اردوگاه خودی.

آقا سید مرتضی که خودش شاهد عینی ماجراست آن دقایق را اینگونه بیان نموده‌اند: « رزمندگان پیروز به سوسنگرد باز می‌گردند در حالی که باهم دعای فتح مکه را می‌خوانند: لا اله الا الله، الهاً واحداً و نحن له مسلمون...». سایر مدافعین شهر با شور و شوق رفتند به استقبال‌شان. یکی از آورده‌های قابل اعتنای عملیات امام مهدی علیهم‌السلام بالارفتن اعتمادبنفس و زبانه کشیدن آتش امید در دل رزمنده‌ها بود.

عزیز جعفری

سه روز بعد عزیز جعفری برای شرکت در یک جلس? مهم به اهواز فراخوانده شد. شرح آن جلسه به نقل از خود ایشان در کتاب «نبرد امام مهدی(عج)» اینگونه آمده است: «دیدم تعداد زیادی از فرماندهان سپاه که هر یک از آنها مسئولیت یکی از محورهای عملیاتی سپاه را در جبهه‌های خوزستان را برعهده داشتند، آنجا جمع‌اند. با برخی از فرماندهان اولّین بار بود که آشنا می‌شدم. افرادی مثل حسین خرازی، احمد کاظمی، مرتضی قربانی، دکتر مجید بقایی، مرتضی صفار، محمدجعفر اسدی و حجت‌الاسلام مصطفی ردانی‌پور. آنها به قرارگاه گلف آمده بودند تا من تجرب? عملیاتی را که انجام داده بودیم، برای آنها تشریح کنم. می‌شود گفت آن نشست در حکم جلس? انتقال تجربه بود. فکر می‌کنم اید? تشکیل آن را هم حسن باقری داده بود. [لذا در حالی که ...] کمی دچار اضطراب شده بودم رفتم پای تخته سیاه و کل ماجرای عملیات امام مهدی(عج) را، جزء به جزء، از مرحل? شناسایی تا کندن کانال و طراحی عملیات و نحو? زدن به خط و چگونگی بازگشت نیروها به خط خودی، برای فرماندهان محورها بازگو کردم. آنها هم با دقّت حرف‌هایم را گوش می‌دادند و بعضی جاها یادداشت برمی‌داشتند.»

بعد از جلس? یاد شده به فرماندهان حاضر مأموریت داده می‌شود که در محورهای خودشان چیزی نظیر نبرد سوسنگرد را اجرا کنند. به این ترتیب عملیات کوچک امام مهدی(عج) تاکتیک رزمی سپاه و تفکرات فرماندهان آن را تغییر داد. به‌قدری که عملیات‌های بزرگ سال 1360 با الگوی کلّی آن طراحی شدند. جدای از این دستاورد عظیم، عملیات فوق اعتماد مسئولین به نهاد نوپای سپاه در بُعد طراحی هدفمند و اجرای دقیق برنامه‌ها را بیشتر کرد. عملیات امام مهدی(عج) نشان داد که پیروزی در شرایطی نابرابر بهشرط توکل و تدبیر و تلاش دور از دسترس نیست.

خبر پیروزی مدافعین سوسنگرد خیلی زود به سایر رزمنده‌های حاضر در خوزستان رسید و باعث امیدواری آنها شد. فردای آن‌روز روزنامه‌های پرتیراژ کشور با تیترهای درشت موفقیت عملیات امام مهدی(عج) را به اطلاع مردم رساندند.

*حمید بناء