در تفسیر آیات مرتبط با داستان سلیمان چون او از انبیاء بنی‌اسرائیل است باید بیشتر بر مطالب قرآنی تاکید کنیم زیرا در روایات زمینه نفوذ اسرائیلیات در این ماجرا زیاد است؛ از جمله این موارد تصورات باطلی است که برخی مردم از اجنه دارند و آن اینکه اینها سم دارند در حالی که این مطلب ریشه دینی ندارد.

به گزارش ایکنا، آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد درس خارج حوزه علمیه، 28 فروردین ماه در ادامه سلسله مباحث تفسیر سوره مبارکه نمل به تفسیر آیات 41 تا 44 این سوره پرداخت که متن سخنان وی به شرح زیر است:

عرض شد که سلیمان با عنایت الهی توانایی سخن گفتن با پرندگان و برخی حیوانات دیگر را داشت و لشکریان او فقط از انس نبودند و از جن و پرندگان هم بودند. در مورد جن هم باید گفت طبق فیزیک امروز، متعلق به ماده تاریک عالم هستند. غیر از جانب سلیمان شاید مردمان دیگر آنها را نمی‌دیدند گرچه تصرفات و نتایج فعالیت آنها را می‌دیدند.

نکته‌ای که باید به آن توجه شود و در تفاسیر کمتر مورد توجه بوده است این است که سلیمان لحظه به لحظه و هر جایی که قدرت و توانایی دارد بلافاصله شکرگزار نعمات الهی است و آنها را نشانه فضل خداوند بر خود می‌داند.

به هر حال در ادامه داستان ملکه سبا، سلیمان گفت که چه کسی می‌تواند تخت و عرش ملکه سبا را برای من بیاورد و عفریتی از اجنه گفت من قبل از اینکه از جا بلند شوی می‌آورم ولی آصف بن برخیا گفت من قبل از اینکه چشم بر هم بزنی می‌آورم. فخررازی اصرار دارد که عنده علم الکتاب، خود سلیمان است و او قصد داشت تخت را بیاورد ولی علامه طباطبایی آن را رد می‌کند. قَالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ وَمَنْ شَکَرَ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ ?40?

ماجرای عرش ملکه سبا

در ادامه می‌خوانیم: قَالَ نَکِّرُوا لَهَا عَرْشَهَا نَنْظُرْ أَتَهْتَدِی أَمْ تَکُونُ مِنَ الَّذِینَ لَا یَهْتَدُونَ ?41? سلیمان دستور داد تغییراتی در تخت او بدهید که برای او ناشناخته باشد تا ببینیم خواهد فهمید که این تخت او است یا خیر؟

فَلَمَّا جَاءَتْ قِیلَ أَهَکَذَا عَرْشُکِ قَالَتْ کَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِینَا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهَا وَکُنَّا مُسْلِمِینَ ?42?؛ سلیمان از او پرسید آیا این شبیه تخت شما است؟ خانم ملکه هم که هوش و درایت داشت گفت گویا شبیه آن است و من از قبل اطلاع داشتم یعنی به شوکت و قدرت سلیمان پی برده بود. برخی مفسران در اینجا به بیراهه رفته‌اند و اوتینا العلم را به سلیمان نسبت داده‌اند.

وَصَدَّهَا مَا کَانَتْ تَعْبُدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنَّهَا کَانَتْ مِنْ قَوْمٍ کَافِرِینَ ?43? در این آیه که گوینده آن خداوند است فرموده است که اعتقاد به غیر خدا از سوی ملکه سبا و قومش باعث شده بود تا او در زمره کافران باشد و همین باور ریشه‌دار سد راه تسلیم‌شدن او در برابر خداوند بود. کما اینکه در روایات هم داریم که والدین سبب می‌شوند تا فرزندشان مسیحی و یهودی و یا مسلمان شود.

خداوند در اینجا قصد دارد به تاثیر محیط در افراد اشاره کند زیرا این زن با آن هوش و استعداد و قدرت که بر همه فرمانروایی می‌کرد تحت تاثیر عقاید باطل بود و باورهای باطل مانع بود که او به راحتی تسلیم هدایت حق شود و البته این بانو با عنایت خداوند به مقام بالایی رسید.

قِیلَ لَهَا ادْخُلِی الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَکَشَفَتْ عَنْ سَاقَیْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُمَرَّدٌ مِنْ قَوَارِیرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ?44?

به او گفته شد وارد قصر شوید و او وقتی وارد شد فکر کرد دریاچه آب است لذا لباس‌هایش را بالا زد تا خیس نشود و سلیمان به  او گفت که قصر از شیشه است و همین لحظه باعث شد تا همه باورهای باطل او فرو بریزد و گفت که خدایا من به خودم ظلم کردم و همراه با سلیمان تسلیم پروردگار جهانیان هستم. این از لحظات بزرگ در تاریخ است که خداوند آن را ثبت کرده است که چنین زنی وقتی با حق مواجه شد تسلیم آن می‌شود و شبیه این را در قصه سحره در ماجرای موسی(ع) شاهدیم؛ آنها قبل از مواجهه با موسی(ع) گفتند آیا به ما چیزی تعلق خواهد گرفت که داریم، در برابر موسی می‌ایستیم یعنی دنبال مال و منال و پست و مقام بودند و وقتی معجزه موسی(ع) را دیدند ایمان آوردند و به سجده افتادند و حتی وقتی فرعون آنها را تهدید کرد که من شما را به دار خواهم آویخت و دست و پای شما را برعکس قطع خواهم کرد باز نترسیدند. 

برخی نقاط عطف تاریخ در قرآن

این لحظات نقاط عطفی است که ما به آن بی توجه هستیم زیرا ما از کودکی با قرآن و اهل بیت(ع) و یاد پیامبر(ص) بزرگ شده‌ایم و در منزلمان نماز و روزه و رعایت احکام شرعی وجود داشته است و قدر آن را نمی‌دانیم ولی کسانی که این نعمت‌ها را ندارند حسرت آن را می‌خورند؛ بنده با کسانی که عقاید باطلی داشته‌اند و به حق رسیده و ایمان آورده‌اند نشست و برخاست داشته‌ام و همه اینها یک تعبیر مشترک دارند که ما وقتی به این حقیقت رسیدیم گویا دوباره متولد شدیم یعنی وقتی به مکتب اهل بیت(ع) درآمدند آن را گوهری درخشان می‌دانند.

در تفسیر آیات مرتبط با داستان سلیمان چون او از انبیای بنی‌اسرائیل است باید بیشتر بر مطالب قرآنی تاکید کنیم زیرا در روایات زمینه نفوذ اسرائیلیات در این ماجرا زیاد است و افسانه‌های زیادی هم مرتبط با داستان انبیاء بنی‌اسرائیل داریم. شیخ طوسی مثلا به برخی از آنها اشاره کرده است از جمله اینکه گفته‌اند اجنه به سلیمان گفته بودند که ملکه سبا آدمیزاد نیست و نصف او از جن و نصف او از انسان است و پاهای او سم دارد تا جلوی ازدواج ملکه سبا با سلیمان را بگیرند  و سلیمان هم برای اینکه ببیند پای او سم دارد قصر شیشه را ساخت تا وقتی ساق پای او نمایان شد ببیند سم دارد یا خیر؟ 

تصور باطل از اجنه

اینها تصورات باطلی است که برخی مردم دارنددر حالی که ریشه دینی ندارد یا گفته‌اند این خانم وقتی پای خود را بالا زد پای او پر از مو بود و اجنه زرنیخ و نوره درست کردند تا او به پایش بمالد و موهایش بریزد که این موارد به نظر می‌رسد راهزن ما در فهم قرآن و تفسیر آیات است در حالی که قرآن تکیه بر هدایت او دارد و اینکه وقتی به مطلب حقی رسید در برابر آن استکبار نکرد و تسلیم شد و تغییر عقیده یک فرمانروا کار کوچکی نیست زیرا حتی وقتی انگلیس سالیان متعدد هند را اشغال کردند نتوانستند مردم آنجا را مسیحی کنند.

ملکه سبا وقتی به این معرفت رسید که خدا پروردگار جهانیان است پذیرفت و البته قدرت‌نمایی سلیمان بخشی از کار بود و این مهم است وگرنه داشتن سم و نداشتن آن چه اهمیتی دارد که بخواهیم در تفسیر وارد آن شویم. شیخ طوسی همچنین اشاره دارد که ملکه سبا با سلیمان ازدواج کرد که البته باز این مسئله هم مهم نیست  و قرآن به این دلیل به آن نپرداخته است.