زندگى نامه حضرت معصومه (علیها السلام)

در این فصل نظر شما را به طور فشرده به زندگى حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) جلب مى‏کنیم:

پدر بزرگوار حضرت معصومه (علیها السلام)

پدر حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام) امام هفتم شیعیان حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) است که او را ابوالحسن اول نیز مى‏گویند، و از القاب مشهور آن حضرت کاظم، باب الحوائج و صالح مى‏باشد.

آن بزرگوار روز یک شنبه هفتم ماه صفر سال 128 هجرى در روستاى ابواء که بین مکه و مدینه واقع شده، دیده به جهان گشود.

آن حضرت بیش از سایر امامان (علیهم السلام) فرزند داشت که بعضى سى، و برخى شصت فرزند براى او نام برده‏اند.

عالم بزرگ شیخ مفید (رحمه الله) (وفات یافته سال 413 هجرى قمرى) مى‏نویسد: آن بزرگوار سى و هفت فرزند از همسران متعدد داشت که نام‏هاى آنها به این ترتیب بود:

1-پسران:

1- حضرت على بن موسى الرضا 2- ابراهیم 3- عباس 4- قاسم 5- اسماعیل 6- جعفر 7- هارون 8- حسن 9- احمد 10- محمد 11- حمزه 12- عبدالله 13- اسحق 14- عبیدالله 15- زید 16- حسن 17- فضل 18- حسین 19- سلیمان.

2-دختران:

1- فاطمه کبرى 2- فاطمه صغرى‏⁽¹⁵⁵⁾ 3- رقیه 4- حکیمه 5- ام ابیها 6- رقیه صغرى 7- ام جعفر 8- لبابه 9- زینب 10-خدیجه 11- علیه 12- آمنه 13- حسنه 14- بریهه 15- عایشه 16- ام سلمه 17- میمونه 18- ام کلثوم‏

آن بزرگوار در سال 148 هجرى قمرى زمان خلافت منصور به امامت رسید و در زمان خلافت مهدى عباسى و هادى عباسى نیز امام بود، وقتى که هارون الرشید به خلافت رسید پس از پانزده سال، در زندان شهید مشهور بین تاریخ نویسان آن است که آن بزرگوار در روز 25 رجب سال 183 هجرى از دنیا رفت‏⁽¹⁵⁶⁾.

هارون الرشید آن بزرگوار را در سال 179 هجرى قمرى در مدینه دستگیر کرده و به طرف عراق آورد و از آن وقت تا آخر عمر در زندان به سر مى‏برد.

مادر حضرت معصومه (علیها السلام)

آن طور که شواهد و قرائن و بعضى از روایات‏⁽¹⁵⁷⁾ استفاده مى‏شود، مادر حضرت معصومه (علیها السلام) همان مادر اما رضا (علیه السلام) است براى مادر حضرت (علیه السلام) نام‏هاى متعددى ذکر کرده‏اند، مانند: خیزران، ام البنین، نجمه... روایت شده پس از آنکه حضرت رضا (علیه السلام) از او متولد شد، به او طاهره گفتند.⁽¹⁵⁸⁾

روز ولایت حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام)

مطابق پاره‏اى از مدارک، حضرت معصومه (علیها السلام) در روز اول ماه ذیقعده سال 173 هجرى قمرى، در مدینه چشم به جهان گشود.

محدث گرانقدر مرحوم آیت‏الله شیخ على نمازى (وفات یافته در دوم ذیحجه سال 1405 هجرى قمرى که مرقدش در یکى از حجره‏هاى صحن رضوى در کنار بارگاه ملکوتى امام رضا (علیه السلام) قرار دارد) در کتاب پربار مستدرک سفینه البحار (که ده جلد است) در جلد هشتم چنین مى‏نویسد:

فاطمه المعصومه المولوده فى غره ذى القعد سنه 173

فاطمه معصومه (علیها السلام) در آغاز ماه ذیعقده، دیده به جهان گشود.⁽¹⁵⁹⁾

مرحوم فیض در کتاب انجم فروزان و گنجینه آثار قم از کتاب لواقح الانوار فى طبقات الاخیار (تألیف عبدالوهاب شعرانى شافعى وفات یافته در سال 937 هجرى قمرى) و کتاب نزهه الابرار فى نسب اولاد الائمه الاطهار (تألیف سید موسى برزنجى شافعى مدنى) چنین نقل مى‏کند:

و لا فاطمه بنت موسى بن جعفر، فى مدینه المنوره غره ذى العقد الحرام، سنه ثلاث و ثمانین و مأه بعد الهجز النبویه، و توفیت فى العاشر من ربیع الثانى فى سنه احدى و مأتین فى بلده قم؛

حضرت فاطمه (معصوم) دختر امام کاظم (علیه السلام) در مدینه منوره، در آغاز ماه ذیقعده سال 184 هجرى قمرى دیده به جهان گشود، و در دهم ما ربیع الثانى سال 201 در قم وفات یافت.⁽¹⁶⁰⁾

مدرک دیگرى نیز در مورد روز ولادت آن حضرت (در آغاز ذیقعده) در دسترس است مانند:

1- عوالم العلوم، تألیف علامه بحرانى، ج 21، ص 328.

2- حیاه الست، تألیف شیخ مهدى منصورى، ص 10.

3- فاطمه بنت الامام موسى الکاظم، تألیف دکتر محمد هادى امینى (فرزند علامه امینى صاحب الغدیر) ص 21 و 5.

4- زندگانى حضرت موسى بن جعفر، تألیف عماد زاده، ج 2، ص 375.

بررسى و شرح کوتاه:

در بعضى از مدارک فوق، سال 183 ذکر شده، که صحیح که در مستدرک سفینه آمده 173 است، زیرا با توجه به این که امام کاظم (علیه السلام) در 25 رجب سال 183 هجرى قمرى در زندان هارون رد بغداد به شهادت رسید، و کمترین مدت زندانش، چهار سال بود، در این مدت از خانواده‏اش که در مدینه ساکن بودند دور بود، بنابراین ممکن نیست ولادت حضرت معصومه (علیها السلام) در سال 183 رخ داده باشد، و ظاهرا در این شماره اشتباه شده و به جاى 173، 183 نوشته شده است.

از این رو محقق کاوشگر، مرحوم عمازداه اصفهانى، بدون ابهام مى‏نویسد: حضرت معصومه (علیها السلام) در مدینه در ماه ذیقعده سال 173 متولد شد، و در ربیع الثانى 201 (در قم) دیده از جهان فرو بست.⁽¹⁶¹⁾

بنابراین باید پرونده این مطلب را در همین جا بست، و از باب تسامح در ادله سنن، تاریخ ولادت حضرت معصومه (علیها السلام) را همان آغاز ذیقعده سال 173 هجرى قمرى اعلام کرد، چنان که اخیرا آستانه مقدسه قم همین اعلام را نموده است، به امید آنکه با توجه به ولادت با سعادت حضرت رضا (علیه السلام) که در روز 11 ذیقعده سال 148 در مدینه رخ داد، این ده روز بین روز ولادت حضرت معصومه (علیها السلام) و روز ولادت امام رضا (علیه السلام) را به عنوان دهه نور یاد نموده و از آن دو برزگوار یاد کرد، و خاطره سازنده و پربار زندگى درخشان آنها را تجدید نمود.

شادى و سرور ولادت

آغاز ماه ذیقعده براى حضرت رضا (علیه السلام) دودمان نبوت، پیام آور شادى مخصوص و پایانه یک انتظار عمیق و استثنایى است، زیرا حضرت نجمه (علیه السلام) فرزندى جز حضرت نداشت، و مدت‏ها پس از حضرت رضا (علیه السلام) صاحب فرزندى نشد (زیرا حضرت رضا (علیه السلام) در سال 148 هجرى قمرى متولد شد، ولى حضرت معصومه (علیها السلام) در سال 173، یعنى با 25 سال فاصله) با توجه به اینکه امام صادق (علیه السلام) به ولایت چنین بانویى، بشارت داده بود، بنابراین پس از آنکه حضرت معصومه (علیها السلام) دیده به جهان گشود، آن روز براى حضرت نجمه (علیه السلام) و حضرت رضا (علیه السلام) روز شادى و سرور و صفت‏ناپذیر و روز نهم از ایام الله بود، چرا که دخترى از آسمان ولایت و امامت، طلوع کرده بود، که قلب‏ها را جلا و صفا مى‏داد و چشم‏ها را روشن مى‏کرد و کانون مقدس اهل بیت (علیه السلام) را گرم مى‏نمود.

به راستى توصیف عظمت هلهله و غریو شادى از دودمان رسالت را به خاطر اینکه امام رضا (علیه السلام) دارى خواهرى شده که سال‏ها قبل در خبرهاى غیبى به وجود او مژده داده شده بود نمى‏توان ترسیم کرد، چرا که فروغى از کوثر، و گلى تابناک از گلشن آل محمد به جهان گشوده بود، و جهان ملکوت و معنى را صفاى دیگرى بخشیده بود.

تاریخ وفات حضرت معصومه (علیها السلام)

مدارک متعددى وجود دارد که حضرت معصومه (علیها السلام) در سال 201 هجرى قمرى در قم، وفات نموده است،⁽¹⁶²⁾

1- طبق پاره‏اى از مدارک، دهم ربیع الثانى بوده است.⁽¹⁶³⁾

2- مطابق بعضى از مدارک، دوازدهم ربیع الثانى بوده است.⁽¹⁶⁴⁾

3- و بر اساس مدرک دیگر، هشتم شعبان بوده است.⁽¹⁶⁵⁾

هیچ یک از این سه قول، آن گونه که باید، مورد اطمینان نیست.

ولى همان گونه که بعضى از بزرگان گفته‏اند: انصاف این است که براى جمع بین دو قول اول و دوم، براى بزرگداشت مقام آن بزرگ بانوى دو عالم جهان، سه روز (10 و 11 و 12 ماه ربیع الثانى) را به عنوان سوگوارى معصومیه، مراسم سوگوراى برقرار کرد، چنان که در سال‏هاى اخیر مسوولین و دست اندر کاران آستانه مقدسه حضرت معصومه (علیها السلام) همین کار را شروع نموده، و این سنت خوب به جریان افتاده است، و این سه روز به عنوان ایام معصومیه، جا افتاده است، به امید آنکه در این ایام در آستانه مقدسه قم، و در سایر مساجد و محافل، از آن بانوى با عظمت، تجلیل شایان گردد، و خاطره زندگى درخشان آن شفیعه روز جزا، تجدید شود.

از آنچه در بالا خاطر نشان شد نتیجه مى‏گیریم که سن حضرت معصومه (علیها السلام) هنگام وفات، در حدود 28 سال بوده است (از سال 173 تا 201 هجرى قمرى) پس اینکه در زبان عوام، آن حضرت به عنوان 18 یا 23 ساله، معروف شده، مدرک و سند محکمى ندارد.